Para Nedir? Dünyadaki kullanılan Para birimleri Neler?
Para, mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için kullanılan araçlardan biridir. Para sözcüğü ile genellikle madenî para ve banknotlar kastedilmekle birlikte; ekonomide, vadesiz mevduatlar ve kredi kartları da parayı meydana getiren unsurlardan sayılır. Vadeli mevduat, devlet tahvili gibi değişim araçları ise para benzeri olarak değerlendirilir.
Para değer denkliğinin bir göstergesi olarak değer ölçütü, değişim ve saklama aracı olarak kullanılır. Bu gösterge maddi ya da nominal değerde karşılıklar bulabilir.
Maddî nitelikte paraya örnek olarak madeni para, banka teminat belgeleri ya da banknot, çek ya da senetler örnek verilebilir. Nominal nitelikte paraya ise banka hesabındaki para ya da kredi onayı örnek verilebilir.
Para gündelik yaşamda takas aracı olarak kullanılır. Doğrudan doğruya takas yapan kişilerin ihtiyaçlarını karşılamasının yanında diğer takaslar için geçerli olması, parayı diğer takas araçlarından ayıran önemli bir özelliktir.
Günümüzde kullanılan borca dayalı para sistemi ile işleyen ekonomilerde sanıldığının aksine parayı devletler üretmez. Bu sistemde para, borç demektir. Para bankalar tarafından müşterilerin borçlanmasıyla üretilir. Mevcut paraların tamamına yakını itibari para olduğu için nakit paranın altın ya da döviz rezervleriyle değişimi olanaksızdır.
Günümüzde kullanılan nakit para miktarı, her devlette para basmaya yetkili özel bir banka olan merkez bankası tarafından kontrol edilmekte ve ticari bankalar aracılığı ile piyasaya sürülmektedir. Ticari bankalar Merkez bankalarından alınan paraların karşılığından fazla elektronik ortamda para yaratarak müşterilerine verebilirler.
Para Ne İşe Yarar?
Paranın değişim aracı işlevi: Para bir hak ölçüsüdür. Altın karşılığı para kullanan bir devlet ne kadar para basarsa Merkez bankasına o değerde Altın stoklaması veya koyması lazımdır. Günümüzde Türkiye herhangi bir karşılığı olmayan “fiat” sistemine dahildir.
Paranın ticari işlemlerdeki fonksiyonu tam burada ortaya çıkar. İki malın değişiminde para, bir üçüncü mal olarak araya girer ve değişim iki bölüme ayırır. A malı verilip karşılığında para alınır, başka bir yer ve zamanda ise para verilip B malı alınır.
Paranın bu şekilde mal değişimini iki bölüme ayırması, paranın bir değişim (mübadele) aracı olma işlevidir.
Paranın hesap ve değer birimi işlevi: Paranın hesap ve değer birimi olarak işlevi, onun bir değişim aracı olma işlevinden kaynaklanır. Farklı malların değişiminde değişim oranları para ile belirlenir. Öte yandan para sayesinde iktisadi değerlerin tek bir ölçü birimiyle ifadesi de sağlanır. Özellikle işlemlerin kaydının tutulmasında paranın bu işlevi zorunludur.
Paranın değer biriktirme ve spekülasyon işlevi: Para, arz ve talebin rahatlıkla karşılanmasını sağlar.Sermaye birikimi ve yatırım aracı olarak da kullanılır.
Paranın bir iktisat politikası aracı olması işlevi: Gelişmiş bir para ekonomisine sahip ülkelerin para otoriteleri 20. yüzyılda sıklıkla, faiz oranları ve para arzını kontrol etmek yoluyla, paranın bir iktisat politikası aracı olarak kullanmışlardır.
Para çeşitleri
Mal para ve itibari(temsili) para olmak üzere ikiye ayrılır:
Mal para
Hem mal olarak kullanıldığında bir değere sahip olan hem de değişim aracı olarak kullanılabilen nesnelere denir. Buna en iyi örnek altın paradır. İkiye ayrılır:
Tek maden sistemi
Tek maden (normalde altın) burada madeni para birimi olarak görülür.
Altın sikke sistemi: Altın madeni paralar ödeme aracıdır. Bunun yanı sıra her zaman EQ altınla değiş- tokuş edilebilen banknotlar da tedavülde yer alır.
Altın külçe sistemi: Tedavülde altın yerine ödeme aracı olarak banknotlar, madeni paralar kullanılır. Ancak bu paralar karşılığında altın merkez bankasında rezerv olarak tutulur.
Altın kambiyo sistemi (Bretton-Woods Sistemi): Merkez bankası rezervleri altın ve parası altına endeksli diğer ülkelerin dövizlerinden oluşur. Bu sistem 1971’de ABD’nin dolar karşılığında altın vermeyeceğini açıklamasıyla son bulmuştur.
Çift maden sistemi
Çift maden (altın ve gümüş) burada madeni para birimi olarak kullanılır.
Çift metal para sisteminde her iki metal arasında sabit bir döviz kuru ilişkisi vardır. Buradaki sorun; metaller arası değişen kıtlık durumuna göre bu nominalin gerçek değişim ilişkisinden farklılaşabilmesidir. Gresham Yasası (Kötü para iyi parayı piyasadan kovar), mal ve hizmetlerin yüksek değerli para yerine; düşük değerli parayla bir biçimde ödenmesini kapsar.
Altın ve gümüş arasındaki değer ilişkisi bir yasayla belirlendiğinde ve bu ilişki madenlerin piyasa fiyatlarına uymaz ya da madenlerin piyasa fiyatları değişirse, bunun sonucunda insanlar piyasa işlemlerinde değeri düşük sikkeyi kullanır, fiyatlar düşük değerli sikkeye yön vermeye başlar ve değeri yüksek sikkeler tedavülden kalkar.Paralel değerde ise metaller arasındaki döviz kuru ilişkisi zayıftır, bu nedenle iki para birimi de (altın ve gümüş) bir arada kullanılır.
İtibari para
İtibari para, hükümet kararına dayalı çıkartılan, altın, gümüş vs. karşılığı olmayan, altında imzası olan yere ve düzenlediği kağıdın taklit edilemeyeceğine güven üzerine kurulmuş, mal ve hizmet alışverişi için kullanılan banka kağıdı veya kâğıt para demektir. Günümüzde dolaşımda olan paralar bu şekildedir.
Manipülasyona uğramış kâğıt para değerleri: Altınla konvertibilitesi olmayan bu kâğıt paraların ödeme gücü artırılabilir. Günümüzde para miktarını, her devletin kendi bağımsız merkez bankası kontrol etmektedir. Nakit paranın altın ya da döviz rezervleriyle değişimi olanaksızdır. 1971’de ABD Başkanı Richard Nixon’un Amerikan Dolarının altın karşılığını kaldırmasıyla birlikte modern siyasi iktisatta paraların tamamına yakını kâğıt paraya dönüşmüştür. Bu bağlamda Avusturya Okulunun (İktisadi düşünce okulu) terimlerinden olan itibari para (Fiat Money) yerini almıştır.
Kaydi para
Bankaların Kısmi Rezerv Sistemi’nde (KRS) kredi vermek suretiyle yarattıkları sanal paradır. Borca Dayalı Para Sistemi (BDPS) denen mevcut küresel finans sisteminde piyasadaki paralar içinde fiziksel para %10’luk kısmı oluştururken Kaydi Para %90’lık kısımdır. Yani piyasadaki paranın %90’ı bankalarca yaratılmaktadır.
Para İşaretleri ve Kısaltmaları
Çoğu para değerinin kendine has yazı işareti ya da kısaltması vardır. Bunlarda para birimi sembolü kullanılır. Örneğin;
£, Paund için
$, Amerikan Doları gibi pek çok para değeri için
¥, Yen ve Yuan için
€, Euro için
₦, Naira için
₺, Türk Lirası için
İki tip kısaltma vardır: Biri işaret ya da herhangi bir kurala dayanmayan ülke içinde kullanılann harf kısaltması (örneğin; İsviçre Frankı için „Fr“ ya da „sfr“), diğeri de üç harf kuralı kısaltmasıdır, ki bu da uluslararası para ticaretinde kullanılan ISO- 4217 Standardına göre oluşturulmuştur (örneğin; CHF)
Para birimi sembolleri
Çoğu para biriminin karakteristik kısaltması ya da sembolü bulunmaktadır.
₤, Pound sembolü; ₤ sembolü L harfinden ve Latin librasından (Pound) türemiştir. Değerli metal ağırlığının ölçümünde ağırlık birimi olarak ve de para birimi olarak kullanılmıştır.
$ birçok para biriminin ve de Amerikan Doları’nın sembolü; Dolar simgesi aslında, İspanya-Meksika Peso’su (Piaster) için kullanılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri para biriminin 1780 ve 1790’lı yıllarda yürürlüğe girmesiyle birlikte “Dolar” kelimesi de (Meksika para birimi Amerikan-İngiliz dil kullanımında “İspanya Doları”, yani “İspanyol Taleri” olarak adlandırılmıştır) Meksika’dan devralınmıştır.
¥, Yen ya da Yuan sembolü; Enine tek çizgili ¥ sembolü varyasyonları da vardır. Çin simgesi ve Japon simgesinde iki enine çizgi vardır, fakat Japon sembolü oldukça farklıdır.
€, Avro sembolü; Avro sembolü, 1974 yılı Avrupa Topluluğu baş grafikçisi Arthur Eisenmenger’in tasarımıdır. Yunan harfi Epsilonu (ε), bununla da Avrupa’nın antik kökenini çağrıştırır. İki düz çizgisi Avro ve Avrupa’nın ekonomi sahasının istikrarını simgeler.
Dünyadaki para birimleri ve kullanan ülkeler
| Para birimi | Kullanıldığı ülkeler | Anlamı / Kökeni |
|---|---|---|
| Afgani | Afganistan | Afgani, aslında Afganlara, Afganistan sakinlerine verilen addır. |
| Ariari | Madagaskar | Ariari 2005’te yürürlüğe girmiştir. 2005 öncesinde Malaga Frankı kullanılıyordu. Ülke Fransız kolonisi haline gelmeden önce, Ariari resmi para birimini ifade ediyordu. |
| Austral | eskiden Arjantin | Eski Arjantin para birimi olan Austral, adını Latincedeki “australis” (=güneye ait) kelimesinden alır. |
| Avro | Almanya, Andora, Belçika, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Lüksemburg, Vatikan ve Yunanistan | Ekü (Avrupa Para Birimi= Avrupa Para Birliği), hesaba geçme birimi olarak Avro’nun öncüsüdür. 16 Aralık 1995’te Madrid’te Avrupa Zirvesi, Avrupa para birimi adını Avro olarak belirlemiştir. Bu tarihten önce Avrupa Frankı, Avrupa Kronu, Avrupa Guldeni gibi farklı isimler de öne sürülmüştür. Hali hazırda ünlü bir para değeri isminin kullanılmasıyla süreklilik sinyali verilmiş ve halkın yeni para değerine olan güveni pekiştirilmiştir. Ayrıca katılımcı birkaç ülke, o zamana kadarki kendi para değerlerinin ismini sürdürebilirdi. Örneğin Fransa Ekü’ye bir ara göz kırpmıştır, zira eski tedavül biriminin adıydı bu. Aslında bu tip öneriler, katılımcı ülkelerin çekincelerini gözler önüne sermiştir. Buna karşı da Alman Maliye Bakanı Theodor Waigel Avro ismini önermiştir.Avro simgesi € , büyük yuvarlak bir E üzerine çizilen yatay iki çizgiden ya da eşittir işaretiyle C harfinin birleşiminden oluşmaktadır. Yunan Epsilon (ε) harfini ve bununla da Avrupa’nın antik kökenini çağrıştırmaktadır. Üzerindeki iki çizgi ise Avronun ve Avrupa Ekonomi Sahasının istikrarını öncelikli olarak da halkların eşitliğini ifade etmektedir. Semboldeki kavis karşıtlıkları alt edip birlikteliği sağlayan bir köprü vazifesi görmektedir. Bu nedenle tüm Avro görünümlerinde köprüler resmedilmiştir. |
| Baht | Tayland | Bir Baht (Tayland dilinde: บาท ; sembolü: ฿) 100 Satang’a (Tayland dilinde: สตางค์) bölünmüştür. 25 Satang bir Salüng etmektedir. Aslında Baht, geleneksel ağırlık birimini ifade eder (1 Baht= 15,16 g) ve günümüz Tayland ticaretinde altın ağırlığı ölçüsüdür. |
| Balboa | Panama | Balboa, adını Panama’nın batı sahilindeki Pasifik’e ulaşan ilk Avrupalı kâşif Vasco Nûnez de Balbao ’dan almıştır. |
| Birr | Etiyopya | Birr (Amharca ብር, aslında “gümüş”) 1894 yılında İmparator II. Menelik zamanında kullanılmaya başlanmıştır. |
| Bolivyano | Bolivya | Bolivyano 1987’de yürürlüğe girmiş ve neredeyse değersiz kabul edilen, şu ana kadarki Peso Bolivyano’nun yerini almıştır. Bolivyano, gündelik kullanımda, halk dilinde Peso olarak adlandırılır. |
| Cedi | Gana | Cedi (GHC) 1965’ten beri Gana’nın para birimidir. “Sedie” (Kauri/ deniz kabuğu) kelimesinden türemiş olup, tarihi kıyı kökenlilerin kullandığı sikke öncesi Kauri parasına dayanır. |
| Kolon | El Salvador, Kosta Rika | Kolon 1897’de Kosta Rica’da kullanılmaya başlanmış, daha sonra da Peso’nun yerini almıştır. Kolon Kristof Kolomb’un soyadının İspanyolcasıdır. (ital. Cristoforo Colombo, ispan. Cristóbal Colón, port. Cristovão Colombo). |
| Kordoba | Nikaragua | Kordoba adını, Santiago de Granada ve Santiago de León de los Caballeros şehirlerinin kurucusu olan kaşif ve fatih Francisco Hernández de Córdoba’dan alır. |
| Dalasi | Gambia | Doların yerel dildeki adıdır. |
| Dinar | Makedonya | Dinar (lat. denarius) MÖ 211’den 3. yüzyıl kadar Roma’daki ana gümüş sikkedir. Ortaçağda dinar fenikle eş anlamda kullanılmıştır. Bu da 1971’e kadar Büyük Britanya’da eski feniklerin kısaltmasında kullanılan “d” harfini açıklar bize. Dinar ismi Latince “deni”den (her ondan) türemiştir. |
| Dinar | Bahreyn, Cezayir, Irak, Kuveyt, Libya, Sırbistan, Ürdün, Tunus ve eskiden Yugoslavya | Dinar (Arapça ve Farsça: دينار) ismi Latince Denarius (aureus) dan gelmektedir. Dinar (lat. denarius) MÖ 211’den 3. yüzyıla kadar Roma’daki ana gümüş sikkedir. Ortaçağda dinar fenikle eş anlamda kullanılmıştır. Bu da 1971’e kadar Büyük Britanya’da eski feniklerin kısaltmasında kullanılan “d” harfini açıklar. Dinar ismi Latince “deni”den (her ondan) türemiştir |
| Dirhem | Fas ve BAE | Bizan İmparatorluğu’ndaki Drahmi’den ileri gelmektedir. |
| Dobra | São Tomé ve Príncipe | İspanyol örnek Dublone’nin (çift) ardından basılan 2 altın Escudo tanesi. |
| Dolar | ABD, Avustralya, Doğu Karayıp Para Birliği, Hong Kong, Kanada, Liberya, Namibya, Singapur, Tayvan, Yeni Zelanda ve Zimbabwe | Dolar kelimesi İngiliz tüccarların Kuzey Almanya ile olan deniz ticaretinde kullandıkları Talerden türemiştir (Kuzey Almanca telaffuzuna göre Taler, “Doller” ya da “Daller”dir). Esasen Dolar kelimesi büyük gümüş madeni para anlamına gelir. 16. yüzyıl halk dilinde İngilizce Kron’a Dolar denmiştir. Kuzey Amerikan Kolonilerinde -hiçbir basım ayrıcalığı bulunmayan Masaçuses madeni paraları hariç- farklı Avrupa ülkelerinin madeni paraları tedavülde olmuştur. Meksika’da sekizlik Reales parası (Peso de à ocho) en geniş yayılıma ulaşmış ve İspanyol Doları olarak nitelendirilmiştir. 1792 yılında Dolar resmi olarak Amerika’nın para birimi olmuştur. Amerikan Dolarının kısaltma simgesi ($), S harfi üzerine iki dikey çizgiden ibarettir. Bu da farklı teorileri akla getirmektedir: Bunlardan biri, İspanyol Dolarının metal resmidir ve Herkül’ün ruhunun dolambaçlı bir pankart şeklinde yansıtılmasıdır. Büyük ihtimal taşıyan diğer teori de İngilizce Birleşik Devletler kelimelerinin ilk harflerinin üst üste getirilmesidir, böylece de alttaki çizgiler yok olmuştur. Dolar simgesinin diğer bir teorisi de Peso’daki iki harfin “p” ve “s” nin ligatüründen oluşmasıdır. |
| Đồng | Vietnam | Đồng (Sembolü ₫) Vietnam’ın para birimidir. Adını Vietnam dilindeki 18. ve 19. yüzyıllardaki madeni paradan, “Thong Bun”dan, alır. “Thong Bun” ise çok fazla para ya da tedavüldeki para anlamına gelir. |
| Drahmi | eskiden Yunanistan | Antik Drahmi (esasen yunan. – δραχμη, Sembolü: ₯) gümüş ağırlık ve madeni para birimi anlamına gelir. Antik dönemden bu yana tedavüldedir. Esasen “elin alabildiği kadar” anlamına gelen Drahmi, Mora Yarımadasında üzerinde küçük demir mızrak ve hatta anıt resimleriyle süslenerek basılmıştır. Obolos, Drahmi’ nin 1/ 6 sı değerindedir. |
| Dram | Ermenistan | Dram adının Drahmiden türemiş olduğu sanılmaktadır. Dirhemden daha az bir değeri vardır ve bazen Dirhem yerine kullanılmıştır. |
| Dukaten | eskiden | 1284’te Venedik’te darp edilmiştir. İtalyanca “Ducatus” Dük kelimesinden türemiştir. |
| Ekü | eskiden Fransa | Ortaçağ’dan 18. yüzyıla kadar olan Fransız altın ve gümüş paralarına Ekü denmiştir. Escudo gibi Ekü adı da sikke üzerine resmedilmiş armadan türemiştir. (Üzerinde kralın resmi olan) “Écu d’or“, “Louis d’or“ olarak ya da Almanlarda 1703’ten beri sikke üzerine resmedilmiş, güneş kralını (Louis XIV) sembolize eden güneş simgesi; Sonen- Pistole olarak da adlandırılan altın sikkeler gümüş parçalar Lira (= Paund) halinde basılmıştır. |
| Eskudo | Portekiz ve eskiden Yeşil Burun Adaları | levha anlamına gelen Portekizce Escudo kelimesi, bu sikkenin üzerindeki armadan türemiştir. |
| Fils | Ürdün | |
| Filler | Macaristan | Dilsel açıdan Heller’den türemiştir. Tablonun devamına bakınız. |
| Florin | Aruba | Gulden’e bakınız. |
| Forint | Macaristan | Gulden’e bakınız. |
| Frank | Burundi, İsviçre, Lihtenştayn, CFA-Frankı, Cibuti, Gine, Komorlar, Kongo ve Tayvan | Fransa ve diğer Frankofon ülkelerde sikke ve para Frank ile ifade edilir. Ortaçağ sonlarındaki Yüz Yıl Savaşları zamanında Fransa’da Franc d´or adıyla altın madeni para basıldı. 16. ve 17. yüzyılda Frank, gümüş madeni para idi (Franc d’argent). 1795 yılında Fransız Frankı onluk birimler halinde bölümlendi. Daha sonra Frank ismi diğer Avrupa ülkeleri ve Fransız kolonilerinde de kullanılmaya başlandı (CFA-Frankı). Avro tedavüle girinceye kadar Frank; Belçika, Lüksemburg ve Fransa’nın resmi para birimi olmuştur. |
| Gurdu/ Gourde | Haiti | Gourde ismi İspanyolca “gordo” kelimesinden türemiştir. |
| Guarani | Paraguay | Guarani, Kolombiya’nın keşfedilişi öncesi zamanında Güney Amerika’nın ortalarına yerleşen çiftçilerin oluşturduğu bir Kızılderili halktır. Bu nedenle de Güney Amerika halklarından biri sayılır. |
| Gulden | eskiden Güney Almanya, Hollanda ve Surinam | Eskiden çoğu ülkede kullanılan bir madeni para birimidir. Golden/goldener (Altından) kelimelerinden türemiştir. Adından da anlaşıldığı gibi esasen altındandır, fakat daha sonraları gümüşten basılmıştır. Latincesi “florenus aureus”, Fransızcası ise “Florin” olan Fiorino’nun, genel kısaltması “fl” ya da “f”dir. 13. yüzyılda Avrupa’da hâkim olan Floransa Altın Guldeni’nden türemiştir. |
| Heller | Çek Cumhuriyeti ve Slovakya | Ortaçağ Almanyası’nda oldukça yaygın olan Heller madeni paranın adı; Heller’in esasen darp edildiği yer olan Schwäbisch Hall‘den türemiştir. Aslen “Haller Fenik”tir. |
| Hryvnya / Grivna | Ukrayna | Hryvnya (гривня), at yelesi demek olup; yaklaşık değerinin bir ata bedel olduğu söylenmektedir. Farklı hayvanların kürklerine bedel olan daha küçük para birimleri de kullanılmıştır; Nogata (ayı ya da kurt), Kuna (Vizon ya da samur), Wekscha (sincap). 1 Hryvnya = 20 Nogata = 25 Kuna = 100 Wekscha etmektedir. Daha sonraları Hryvnya ismi bakır sikke (2,5 ya da 3 Kopeke) ya da Hrywenik (гривеник) 10 Kopeke değerindeki gümüş madeni paralar için kullanılmıştır. |
| Keş | eskiden Çin | Ksh kelimesi Sanskritçe करब “karsha” (= belirli ağırlıktaki küçük sikkeler) kavramından ve Tamil Kelimesi “kasu”dan (= küçük sikke) ileri gelmektedir. |
| Kina | Papua Yeni Gine | Kina ismi, Yeni Gine’nin yüksek kesimlerinde geleneksel ödeme aracı olarak kullanılan Kina midyelerinden türemiştir. |
| Kron | Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, İsveç, İzlanda, Norveç ve Slovakya | Hâkimiyet sembolü olarak basılmış ve darp edilen çoğu madeni paraya Kron denilmiştir.Günümüzde kullanılan İsveç’in 1 Kronluk madeni parasının üzerine ülke arması resmedilmiştir.
Kron kelimesi Latince “corona”, Yunanca “κορώνα” kelimelerinden türemiştir. |
| Kuetzal | Guatemala | Kuetzal adını ülke armasını da süsleyen uzun kuyruklu tropikal bir kuştan almıştır. Bu kelime aynı zamanda tüylü yılan “Kuetzalkoatl”da da bulunmaktadır. |
| Kuna | Hırvatistan | Kuna, Hırvat sansargili anlamına gelir. Bunun nendi de Ortaçağda Hırvat şehirlerinde, Slovenya ve kıyı ülkelerde ticaret ve hesap işlerinde sansar kürkünün kullanılmasıdır. Sansar resimleri de 13. yüzyıl başlarından, 14. yüzyıl sonlarına değin zamanın Banoviçi sikkelerini süslemiştir. |
| Kwacha | Malabi ve Zambiya | Köken olarak, gün ağarması – başlaması anlamına gelen Bemba diline dayanan Kwacha kelimesi, “özgürlüğün yeni başlangıcı” sloganını ima eder. |
| Kwanza | Angola | Cuanza ya da Kwanza Angola’daki bir nehirdir. |
| Kyat | Myanmar | |
| Lari | Gürcistan | Lari (Gürcüce ლარი ; kısaca GEL), Gürcüce hazine, mülkiyet anlamlarını ifade eder. |
| Lek | Arnavutluk | Arnavutçada para anlamına gelir. |
| Lempira | Honduras | Lempira (1499 – 1537), Lenca’ın kabile reisi idi. Lempira İspanyol akıncılarına karşı savaşmıştır. |
| Ley | Moldova ve Romanya | Ley, Moldovca ve Rumence dillerinde “aslan” anlamına gelir. |
| Lev | Bulgaristan | Esasen “aslan” anlamına gelir. Bulgar parası, adını sikkelerin üzerine basılan armalardaki aslan figüründen alır. |
| Lira | İtalya, Malta ve Türkiye | Lira kelimesi Latince libre (=Pound) kelimesinden türemiştir. Libre, ağırlık birimi (327,45 gram) olan Roma Poundunun adıdır. Diğer yandan Pound kelimesi de Latince pondus (ağırlık) kelimesinden türemiştir. Aynı zamanda değerli metallerin ölçümünde ağırlık birimi olarak kullanılmış ve böylece de para birimi haline dönüşmüştür. |
| Litas | Litvanya | Litas, 1922 – 1940 yılları arasında yürürlükte olmuştur. 1993 yılında, bir yıllığına Rus Rublesinin yerini alan geçiş parası Talonas’ın yerine geçmiştir. Litas kelimesi ülkenin adından doğmuştur. |
| Manat | Azerbaycan ve Türkmenistan | Manat kelimesi sikke anlamına gelen Rusça “manjeta” kelimesinden doğmuştur. Son hali ise, Latince moneta (Monete) kelimesinden ileri gelmektedir. |
| Mark | Bosna Hersek, Finlandiya ve eskiden Almanya | Ortaçağ’da Mark, “bir işaretle belirlenmiş gümüş külçesi” iken (Alm. Mark: işaret), 9. yüzyıldan itibaren eski Poundun yerini alan ağırlık birimi (yaklaşık yarım Pound) olmuştur.
1998’de Alman Markından ileri gelen Konvertibıl Markı yürürlüğe koymuştur. |
| Nakfa | Eritre | Nakfa, adını Eritre’nin kuzeyinde yer alan Nakfa şehrinden almıştır. |
| Ngultrum | Bhutan | Dzongka dilinden “dNgul Tam” kelimesinden doğan ve gümüş sikke anlamına gelen Ngultrumདང, 1974 yılındaki para reformundan bu yana Bhutan Krallığı’nın ilk resmi para birimidir. |
| Obolos | Yunanistan | Obolus, Obelisk kelimesi gibi eski Yunanca obélos (=et şişi) kelimesinden türemiştir. Muhtemelen bu türün ilk madeni paraları eskiden uçlu bir biçimdeydi. Obolos günümüzde ise az bir meblağın aktarımı anlamına gelmektedir. Bu küçük sikke, Hades’in ölüm krallığından geçiş parası olarak ölenin dilinin altına konulmuştur. Bu, ölen için yerine getirilmesi gereken bir görev sayılmıştır. |
| Øre | İskandinavya | Roma zamanında kullanılan Aureus’ tan türemiştir. |
| Ouguiya | Moritanya | Ouguiya ismi Piaster ile aynı anlama gelmektedir. |
| Pa’anga | Tonga | Pa’anga ismi eski bir oyunda kullanılan deniz fasulyesi tohumundan (Entada scandens) ileri gelmektedir. |
| Pataka | Makao | Esasen Portekiz kolonilerindeki madeni paraların ismidir. Adı Asya’da yaygın bir şekilde kullanılan Meksika Gümüş Dolarının Portekizce ismi “Pataca Mexicana”dan gelir. 1959 yılına kadar Portekiz Timoru’nda para birimi Pataka olmuştur. Daha sonra ise Escudo, Pataka’nın yerini almıştır. |
| Peni | İngiltere | Fenik’e bakınız. |
| Peseta | eskiden İspanya | Peseta ismi Katalanca kelime “peçeta”dan (kısaltması “peça”) türemiştir. Peseta daha çok küçük meblağ/ parça adını alır. |
| Peso | Arjantin, Şili, Dominika, Kolombiya, Küba, Meksika, Filipinler, Uruguay | Peso (Sembolü: $) İspanyolca ağırlık kelimesinden türemiştir. “Peso de a ocho”nun kısaltılışıdır. Bu da Riyalle tamamlanan 8 ağırlık birimi, yani 8 Riyal ağırlığından parça anlamına gelmektedir. |
| Fenik | eskiden Almanya | Ortaçağın başlarından bu yana Batı Avrupa’da yaygınlaşan Fenik, Peni adı büyük bir olasılıkla Latince “panna” (anahtar, tava) sözcüğünden türemiştir.. |
| Pound | Birleşik Krallık, Guernsey, Jersey, Mısır, Lübnan, Sudan ve Suriye | Sembolü, £’dur (ya da L). Pound Latince “ibra”dan türemiştir. Sterlin adı ise aynı adlı eski 1,555 gramlık (1/240 Pound) İngiliz gümüş sikkesinden gelir.
Adını ya “easterling”den (Kuzey Almanya’daki Hansa kenti Ostling) aldığı, orada yapılan sikkelere dayandığı ya da “star/starling”den türemiş olduğu ileri sürülmektedir. Bu ikincisinin nedeni ise; çoğu Ortaçağ İngiliz sikkesinin yıldızla süslenmiş oluşudur. |
| Piaster | Mısır ve Ürdün | Değeri yüksek, eski bir İspanyol sikkesinin adıdır. Bu isim bir zamanların İspanyol Amerika’sında da kullanılmıştır. Mısır da bu ismi kullanmıştır (Arapça قرش Suudi Arabistan riyali, çoğul قروش qurūsch), ancak Piaster Mısır Poundu ve Ürdün Dinarının en küçük para birimi olarak kalmıştır. |
| Pula | Botsvana | Pula adını ülke işareti olarak kullanılan “Pula”, yani “yağmur”dan alır. Kökeni Tswana diline dayanan bu sözcükle yağmur dileği de dile getirilmektedir. |
| Rand | Güney Afrika | Rand, Afrikancada sıra dağlar anlamına gelir. Dağ silsilesinin içindeki, Johannesburg’ un altın çıkarılan Gouteng şehrinin adıdır. |
| Renminbi | Çin Halk Cumhuriyeti | Renminbi halkın para birimi anlamına gelir (renmin = halk + bi =para birimi). |
| Riyal | Brezilya, İran, Katar, Suudi Arabistan, Umman ve Yemen | Latincede “krala özgü” anlamına gelen kelimeden türemiştir.
1 Haziran 1994’ten beri Brezilya’da tedavülde olan aynı adlı para birimi ise “gerçekten” kelimesiyle sesteştir. |
| Ringgit | Malezya | Malay dilinde Ringgit; “tırtıklı, dişli” anlamına gelir. Ringgit adı bir zamanlar Güney Doğu Asya’da ödeme aracı olarak kullanılan İspanyol gümüş dolarının tırtıklı kenarlarından gelmiştir. |
| Ruble | Beyaz Rusya, Rusya ve Tacikistan | Tahminen ruble kelimesi Rusça “rubitj”den türemiş olup, büyükçe gümüş külçelerin parçalara bölünmesine dayanır. |
| Rufiyaa | Maldivler | Ülkede kullanılan dilde, Maldiv Rupisi demektir. |
| Rupiah | Endonezya | Rupiah ismini, II. Dünya Savaşında Japon işgalcilerin kullandığı Hint Rupisinden alır. 1610- 1817 yılları arasında Hollanda Doğu Hint Adalarında Hollanda Guldeni kullanılmıştır. |
| Rupi | Hindistan, Mauritius, Nepal, Pakistan, Seyşeller ve Sri Lanka | रूप्य Rūpya kelimesi (Sembolü: ₨) Sanskritçe kökenlidir ve işlenmiş gümüş anlamına gelir.Rupi’ye Hindistan’da; Taka, Rubai ve Rupaye gibi farklı isimler de verilmiştir. |
| Sestertius / Sesterce | eskiden Roma İmparatorluğu | Sesterce, Roma dönemi sikkelerinden olan “semis tertius” (2 ½) ifadesinden doğmuştur. Sesterce, MÖ 211 yılında esasen 2 ½’ lik bir gümüş sikke olarak Dinar (10 As) ve Quinarius (5 As) ile tedavülde olmuştur. |
| Sol | Peru | 1863 yılında Peru’nun para birimine “güneş” (İnka İmparatorluğu döneminden bu yana ülkenin sembolüdür) anlamına gelen Sol adı verilmiştir. 1895 yılında yüksek enflasyon nedeniyle Peru, İnti (İnkaların Keçuva dilinde güneş anlamına gelir) para birimini kullanmaya başlamıştır. |
| Som | Kırgızistan, Özbekistan | Som kelimesi, çoğu Türk dilinde “saf, saf altın” anlamına gelir. |
| Sukre | Ekvador | Sukre ismi 1822 yılında İspanyol askerlerinden kaçarken vurulan özgürlük savaşçısı Mareşal Antonio José de Sucre’den alır. |
| Şekel | İsrail | Şekel (Sembolü: ₪) Sami dil ailesindeki “terazi, çeki” anlamına gelen kelimeden türemiştir. Esasen Şekel, Ons’un ağırlık birimiydi. 60 Şekel bir minaya karşılık geliyordu. İbranice “שקל חדש” kelimesiyle ifade edilen Şekel, ש”ח biçiminde kısaltılmıştır. Sembolü “₪” olup, “ח “ ve “ש” harflerinin bir araya getirilişinden oluşur. |
| Şilin | eskiden Avusturya | Şilin kelimesinin kökeni hakkında fazla bilgi yoktur. Gotça’da Şilin, aynı zamanda mücevher olarak da kullanılabilen Roma altın sikkesi (Solidus) demekti. Şilin kelimesinin “levha gibi, işaretsel” anlamına gelen, eski Almanca “Skildulingaz” kelimesinden doğduğu sanılmaktadır. Daha sonraları ise Şilin’e resmi olarak Solidus adı verilmiştir. |
| Şilin | Kenya, Somali, Tanzanya, Uganda ve eskiden Büyük Britanya | Eski Büyük Britanya kolonileri günümüzde de Şilin kullanmaktadırlar. Bu Koloniler onluk sistemden önce 1970 yılına kadar Şilin’i kullanmışlardır.
Şilin kelimesi, Alman halklarının Bizans Solidus’u yerine kullandığı “Skullinger”, “Skilligs” ya da “Scilling” gibi kelimelerden doğmuştur. |
Tepkiniz Nedir?
